O chorobie
Metabolizm to słowo pochodzące od greckiego wyrazu metabole oznaczającego przemianę. Mianem metabolizmu określa się całość przemian biochemicznych związanych z funkcjonowaniem żywego organizmu. Substancje składowe organizmu nie powstają z analogicznych substancji pokarmowych i tak fragmenty spożytych białek mogą ulec przekształceniu w węglowodany, spożyte za węglowodany odkładają się w znacznej ilości w postaci tłuszczu. Ustrojową przemianę materii należy rozumieć jako zespół procesów chemicznych łączących się w jedną wielką, bardzo złożoną całość, istnieje bowiem powiązanie i wzajemna zależność torów przemiany węglowodanów, tłuszczy i białek. Mechanizmy regulujące ogólnoustrojową przemianę materii to: układ nerwowy, zespół enzymów, witamin i hormonów. Ten złożony i precyzyjny układ może ulegać różnym zaburzeniom prowadząc do wystąpienia określonych objawów i ujawnienia w ten sposób chorób metabolicznych. w wieku rozwojowym największe kliniczne znaczenie ze względu na częstość występowania mają wrodzone choroby metaboliczne i cukrzyca.
Wrodzone choroby metaboliczne to zaburzenia metabolizmu spowodowane nieprawidłową informacją genetyczną, której następstwem jest zmiana prawidłowego przebiegu odpowiedniej reakcji zachodzącej w ustroju. Wrodzone błędy metabolizmu mogą dotyczyć przemiany aminokwasów, węglowodanów, lipidów, puryn i pirymidyn oraz niektórych barwników o istotnym znaczeniu klinicznym – np. hemu, który jest składową hemoglobiny. Objawy kliniczne wrodzonych chorób metabolicznych w zasadzie zależą od niedoboru w ustroju czynnych biologicznie substancji lub od toksycznego wpływu substancji powstających w przebiegu zaburzonej reakcji. Ta zmiana przebiegu procesu metabolicznego przynosi określone następstwa – objawy kliniczne, które obserwują rodzice dziecka i stwierdza podczas badania lekarz oraz objawy biochemiczne – wykrywane laboratoryjnie.
Większość wrodzonych błędów metabolizmu powodujących następstwa kliniczne ujawnia się (lub może być wykryta) w okresie noworodkowym lub wczesnym niemowlęcym. Objawy tych chorób są różnorodne i niecharakterystyczne. Dzieci z wrodzonymi błędami metabolizmu mogą mieć jeden lub wiele bardzo różnych objawów klinicznych i biochemicznych. Wśród nich są uporczywe wymioty, kwasica metaboliczna, brak łaknienia i przyrostu masy ciała, zaburzenia rozwoju, zwiększone stężenie poszczególnych substancji we krwi lub moczu (np. aminokwasu lub amoniaku), szczególny zapach (mysi, stęchły – u dzieci z fenyloketonurią, zjełczały, rybi – w tyrozynemii) albo nieprawidłowości stwierdzane podczas badania lekarskiego, takie jak: zaburzenia budowy ciała (pogrubienie rysów twarzy, szczególny wygląd włosów), powiększenie wątroby i śledziony.
Fenyloketonuria (ang. Phenylketonuria), w skrócie PKU, jest zaburzeniem metabolicznym, związanym ze zwiększonym wydalaniem w moczu produktów przemiany fenyloalaniny. PKU jest choroba genetyczną, z nią człowiek przychodzi na świat. Polega ona na tym, że w wyniku braku lub niedostatecznej ilości enzymu wątrobowego – hydroksylazy fenyloalaniny – dochodzi do zaburzenia przemiany fenyloalaniny (oznaczanej symbolem Phe). W konsekwencji w surowicy krwi pacjenta pojawia się nadmierna ilość tego aminokwasu, która prowadzi do uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, czyli mózgu. Stałe przekroczenie wartości granicznej (różnej w zależności od wieku), uznanej umownie za granicę bezpieczeństwa, jest stanem chorobowym, który prowadzi do znacznego opóźnienia rozwoju umysłowego. Uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego jest nieodwracalne.
WESPRZYJ NAS SWOIM 1%
Twój 1% wspiera dzieci chore na fenyloketonurię.
To dzięki Tobie może być więcej uśmiechu na dziecięcych buziach!!!
Wiele genetycznie uwarunkowanych chorób metabolicznych można leczyć, zwłaszcza gdy zostaną w porę rozpoznane. Leczenie obejmuje oprócz postępowania objawowego działania mające na celu poprawę równowagi metabolicznej w zablokowanym szlaku reakcji. Leczenie dietetyczne należy do najbardziej rozpowszechnionych. Polega ono na wykluczeniu z diety określonych składników (zawierających substrat wadliwie przebiegającej reakcji) i jest najbardziej skuteczne, gdy zostanie wprowadzone odpowiednio wcześnie.
Noworodek rodzi się pozornie zdrowy; nie ma żadnych charakterystycznych objawów mogących sugerować fenyloketonurię. W okresie wczesnoniemowlęcym u około 50% chorych dzieci stwierdza się zmiany skórne przypominające zmiany na tle alergicznym lub na tle zapalnym o różnym nasileniu, skłonności do wymiotów nie zawsze prowadzące do zahamowania przyrostu masy ciała, zaburzenia barwnikowe (jasna karnacja i jasne włosy).
W pierwszych miesiącach życia pojawia się charakterystyczny mysi zapach skóry dziecka i moczu. Opóźnienie rozwoju psychoruchowego – stwierdzane w okresie niemowlęcym – często stanowi pierwszy objaw sugerujący chorobę. Z wiekiem dziecka na plan pierwszy w obrazie choroby wysuwa się opóźnienie rozwoju umysłowego. u większości chorych upośledzenie umysłowe odpowiada wartościom charakterystycznym dla opóźnienia w stopniu głębokim (iloraz inteligencji 20 – 40). Brak jest charakterystycznych dla fenyloketonurii objawów neurologicznych – obserwuje się obniżenie napięcia mięśniowego, stereotypowe ruchy, zaburzenia chodu, nadpobudliwość ruchową. w około 30% przypadków przed ukończeniem i roku życia występują drgawki (głównie pod postacią napadów zgięciowych) z tendencją do zmniejszenia napadów z wiekiem. Jedyną choć stałą i charakterystyczną cechą występującą u chorych na fenyloketonurię jest małogłowie (68 – 94% chorych).
Noworodki ze schorzeniami metabolicznymi nie wykazują zwykle objawów chorobowych bezpośrednio po urodzeniu, ale już kilka godzin później mogą wystąpić takie objawy jak: trudności w ssaniu, wymioty, drgawki, śpiączka. Wczesne postawienie właściwego rozpoznania jest o tyle trudne, że takie objawy stwierdza się również u dzieci z uogólnionymi zakażeniami, konieczne jest więc przeprowadzenie diagnostyki różnicowej. Wrodzone błędy metabolizmu, które powodują wystąpienie objawów klinicznych w okresie noworodkowym mają zwykle ciężki, często śmiertelny przebieg, jeśli szybko nie zostanie wprowadzone odpowiednie leczenie. Kolosalne znaczenie ma postawienie właściwego rozpoznania, nawet jeśli nie można już dziecku pomóc i dochodzi do jego śmierci. Rodzina dziecka, u którego rozpoznano wrodzoną chorobę metaboliczną jest kierowana do poradni genetycznej. Tam oprócz weryfikacji rozpoznania klinicznego pacjenci mogą liczyć na uzyskanie porady genetycznej. Informacja ta dotyczy wielkości ryzyka powtórzenia się choroby, istoty choroby, jej przebiegu, powikłaniach, możliwości leczenia. Porada genetyczna ma służyć wiadomemu podjęciu decyzji co do dalszej prokreacji.
Istnieją również tzw. postacie nietypowe fenyloketonurii (około 1 – 3%), w których uszkodzone są inne niż w postaci klasycznej enzymy zaangażowane w przemianę fenyloalaniny i których obraz kliniczny jest odmienny. w tych przypadkach dominują ciężkie zaburzenia neurologiczne, oporne na leczenie napady drgawkowe o ciężkim przebiegu, szybko postępujące uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego prowadzące do zgonu we wczesnym okresie życia.
Określono do tej pory ponad 400 mutacji genów odpowiedzialnych za powstanie fenyloketonurii, a w przypadku każdego z genotypów mogą uwidocznić się różne fenotypy, dlatego leczenie należy dostosować indywidualnie dla każdego pacjenta. Z tego też powodu na naszej stronie internetowej nie znajdziecie przepisu na najlepszą dietę, nie będzie przykładowych jadłospisów ani zalecanych do spożycia ilości białka czy fenyloalaniny. Pozostawiamy to Waszym lekarzom.
W przypadku niektórych wrodzonych chorób metabolicznych rozbudowany system badań przesiewowych zapewnia dostatecznie wczesne wyselekcjonowanie osób zagrożonych rozwinięciem się choroby (np. fenyloketonurią). Fenyloketonuria jest chorobą genetycznie uwarunkowaną, dziedziczoną w sposób autosomalny recesywny. w Polsce występuje z częstością około 1:7000 urodzeń. Gromadzenie się fenyloalaniny w następstwie zahamowania przemiany tego aminokwasu powoduje zaburzenia równowagi aminokwasowej organizmu, czego najpoważniejszym następstwem jest uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego.
Z historii
W 1934r Folling po raz pierwszy opisał chorobę. W 1947 Jervis określił, iż jej przyczyną jest defekt enzymatyczny. W 1954 Bickel zastosował leczenie dietą ubogofenyloalaninową. Wkrótce potem zaczęto fabrycznie produkować hydrolizaty białkowe. Pod koniec lat sześćdziesiątych wprowadzono badania przesiewowe noworodków. W latach siedemdziesiątych pojawiły się mieszaniny aminokwasów bez fenyloalaniny. W latach osiemdziesiątych zidentyfikowano nietypowe zaburzenia kofaktorowe. Zaczęto pracować nad problemem fenyloketonurii matczynej. Obecnie na rynku mamy coraz więcej produktów aminokwasowych bezfenyloalaninowych (proszki, tabletki, batony) jak i żywności niskobiałkowej. Prowadzi się badania genetyczne, określa wpływ bariery krew-mózg na przebieg choroby, poprawia jakość badań przesiewowych noworodków (procedury screningowe stosowane dzisiaj w Polsce są jednymi z najlepszych na świecie).
Na przełomie lat 1954/55 stwierdzono, że zastosowanie diety niskofenyloalaninowej u dzieci chorych na fenyloketonurię zapobiega uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego. Podstawą diety są białkozastępcze preparaty nisko- i bezfenyloalaninowe produkowane na bazie hydrolizatów białkowych lub pozbawione fenyloalaniny syntetyczne mieszaniny aminokwasów uzupełniane w witaminy, składniki mineralne, pierwiastki ladowe (nazwy niektórych preparatów to: Lofenalac, Milupa PKU). Warunkiem pozytywnych efektów leczenia jest wprowadzenie diety w okresie noworodkowym – najlepiej w wieku 7 – 10 dni oraz kontynuacja jej przez całe życie (w wieku dorosłym ma to szczególne znaczenie w przypadku kobiet chorych na fenyloketonurię w ciąży – właściwa dieta warunkuje prawidłowy rozwój płodu). Zrozumiałe jest więc, jak ważne jest wczesne rozpoznanie choroby.
W Polsce począwszy od 1965 roku prowadzone są badania przesiewowe celem jak najwcześniejszego rozpoznania fenyloketonurii. Badaniom przesiewowym poddawane są wszystkie noworodki. w wysuszonej kropli krwi pobranej na bibułę w 3-7 dniu życia oznacza się stężenie fenyloalaniny. w razie stwierdzenia nieprawidłowego testu przesiewowego dziecko wzywane jest bezzwłocznie do dalszych badań diagnostycznych celem ostatecznego ustalenia rozpoznania i ustalenia leczenia.